Κωνσταντίνας Μυλωνά
Ψυχολόγου MSc- Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεύτρια
Καθηγήτρια Mediterranean College
Είναι γεγονός ότι χρήση του όρου ψυχοθεραπεία είναι ευρεία στις μέρες μας. Είναι επίσης γεγονός ότι το νόημα που αποδίδεται στον όρο σε αρκετές των περιπτώσεων είναι λανθασμένο ή ελλιπές. Με άλλα λόγια για κάποιους μπορεί η ψυχοθεραπεία να είναι ένα “μαγικό ταξίδι”, ‘η συζήτηση με έναν άνθρωπο που ξέρει’, η “αλλαγή μιας δυσάρεστης κατάστασης”.
Ωστόσο, η ορθή χρήση του όρου θέλει την ψυχοθεραπεία να αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα παρέμβασης το οποίο προυποθέτει την ύπαρξη διαπροσωπικής σχέσης μεταξύ δύο ατόμων, για ορισμένο χρονικό διάστημα. Προυποθέτει επίσης ότι σε αυτή τη σχέση το άτομο που καλείται θεραπευτής θα πρέπει να διαθέτει ειδική εκπαίδευση και εμπειρία πάνω στις ανθρώπινες σχέσεις.
Το άτομο που καλείται θεραπευόμενος θα πρέπει να έχει αποτανθεί στο θεραπευτή εξαιτίας προσωπικών δυσκολιών, η άρση των οποίων θα αποτελέσει και το στόχο της θεραπείας. Το είδος της παρέμβασης και οι τεχνικές που θα επιλεγούν από τον θεραπευτή θα πρέπει να βασίζονται σε μια συγκεκριμένη ερμηνεία τόσο ως προς το πρόβλημα του θεραπευόμενου όσο και ως προς τον τρόπο που μπορεί να επιλυθεί. Κάθε ψυχοθεραπευτική κατεύθυνση (Ψυχοδυναμική, Πελατοκεντρική, Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική, Συστημική) αποτελεί διαφορετική οντότητα, διότι ερμηνεύει με διαφορετικό τρόπο τις αιτίες των δυσκολιών του θεραπευόμενου, τους παράγοντες που τις συντηρούν και φυσικά τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να επιλυθούν.
Η Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία δίνει έμφαση στις νοητικές λειτουργίες. Οι ερμηνείες που δίνουμαι σε μια κατάσταση, οι προσδοκίες που έχουμε από αυτήν, οι αποδόσεις ως προς τις αιτίες που ευθύνονται για αυτήν, οι πεποιθήσεις και οι μνήμες μας, επηρεάζουν τόσο τα συναισθήματά μας όσο και τη συμπεριφορά μας. Η θεμελιώδης αρχή της ΓΣΘ μας παραπέμπει στη ρήση του Επίκτητου «Ταράσσει τους ανθρώπους ου τα πράγματα, αλλά το πέρα των πραγμάτων δόγματα». Με άλλα λόγια αυτό που μας λέει ο Επίκτητος και η ΓΣΘ είναι ότι αυτό που καθορίζει την αντίδρασή μας απέναντι στις καταστάσεις δεν είναι είναι οι καταστάσεις αυτές κάθε αυτές αλλα ο τρόπος που τις ερμηνεύουμε.
Ας πάρουμε για παράδειγμα την περίπτωση δύο ατόμων που την περιόδο οικονομικής κρίσης χάνουν τη δουλειά τους. Ο πρώτος σκέφτεται ότι φταίει ό ίδιος, ότι πλέον δεν έχει τίποτα να περιμένει εφόσον η κατάσταση είναι δύσκολη και ότι ο ίδιος δεν μπορεί να κάνει τίποτα για αυτό. Αυτό έχει ως συνέπεια να αισθάνεται λύπη και απαισιοδοξία και να παραιτείται της προσπάθειας για αναζήτηση εγασίας. Ο δεύτερος σκέφτεται ότι πιθανότατα η απόλυσή του να οφείλεται στις περικοπές της εταιρίας και όχι στον ίδιο, ότι η κατάσταση είναι δύσκολη αλλά ότι παρόλα αυτά αναγνωρίζει ότι είναι ικανός και θεωρεί ότι αν προσπαθήσει έχει πιθανότητες να τα καταφέρει. Διατηρεί συγκρατημένα την αισιοδοξία του, γεγονός που τον κινητοποιεί προς αναζήτηση εργασίας. Η οικονομική κρίση και απόλυση αποτελούν πραγματικότητα και για τους δύο. Ο τρόπος όμως που την ερμηνεύουν είναι διαφορετικός και αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε διαφορετική αντιμετώπιση της κατάστασης. Δεν μπορούμε να ξέρουμε αν το δεύτερο άτομο θα βρει δουλειά και πότε, ξέρουμε όμως ότι με το να μην παραιτείται αυξάνει τις πιθανότητες.
Η αναγνώριση της επιρροής των νοητικών διαδικασιών στις συναισθηματικές και συμπεριφοριστικές αντιδράσεις, διαμόρφωσε τον βασικό πυρήνα της ΓΣΘ σύμφωνα με τον οποίο: Οι νοητικές λειτουργίες (οι σκέψεις) επηρεάζουν τη συμπεριφορά. Οι νοητικές λειτουργίες μπορούν να μεταβληθούν και να ελεγχθούν. Οι αλλάγες στη συμπεριφορά μπορύν να προκύψουν μετά από αλλαγές στις νοητικές λειτουργίες. Πως όμως μπορεί να γνωρίζει κανείς πότε οι νοητικές λειτουργίες χρειάζονται αλλαγή; Σύμφωνα με τον Beck τον ιδρυτή της ΓΣΘ, ο άνθρωπος στην καθημερινότητα του λειτουργεί ως πρακτικός επιστήμονας. Όταν δηλαδή έρχεται αντιμέτωπος με οποιαδήποτε κατάσταση, παρατηρεί, διατυπώνει υποθέσεις, ελέγχει την εγκυρότητα τους και συνάγει συμπεράσματα τα οποία λειτουργούν ως οδηγός συμπεριφοράς σε μελλοντικές καταστάσεις. Ακόμη και αν κάνει λάθη στην εκτίμηση μιας κατάστασης ή στις δυνατότητές του, είναι σε θέσει να επανεκτιμήσει την κατάσταση και να την προσεγγίσει με τρόπο μεθοδικό, επινοώντας εναλλακτικούς τρόπους επίλυσης. Ο άνθρωπος επί της ουσίας κάνει χρήση πειραματικών μεθόδων χωρίς να το αντιλαμβάνεται. Όταν επομένως οι υποθέσεις είναι εσφαλμένες (δυσλειτουργική νοητική επεξεργασία), τότε αδυνατεί να επιλύσει επιτυχώς τα προβλήματά του και συνεπώς αδυνατεί να προσαρμοστεί. Επομένως ο λειτουργικός τρόπος σκέψης δεν συνεπάγεται τη θετική σκέψη (‘όλα θα πάνε καλά, τα πράγματα είναι μια χαρά) αλλά τη ρεαλιστική. Η τελευταία αναζητά τη αντικειμενική εκτίμηση μιας κατάστασης καθώς επίσης τους πιθανούς τρόπους διαχείρισής της.
Η νοητική επεξεργασία του ατόμου αφορά σε σκέψεις γύρω από τον εαυτό, τους άλλους/περιβάλλον και το μέλλον και είναι πλέον αποδεδειγμένο ότι συγκεκριμένα πρότυπα σκέψης συνδέονται με συγκεκριμένα προβλήματα ψυχικής υγείας. Για παράδειγμα τα άτομα με αγχώδες υπόβαθρο τείνουν να θεωρούν ότι το μέλλον είναι απρόβλεπτο, ότι το περιβάλλον δεν υπόκειται στον έλεγχό τους, και τον εαυτό τους ανεπαρκή ως προς τη διαχείριση και αντιμετώπιση διαφόρων καταστάσεων. Αντίστοιχα τα άτομα με κατάθλιψη τείνουν να θεωρούν τον εαυτό τους ανάξιο, το μέλλον δυσοίωνο και τους άλλους σκληρούς. Επομένως στα πλαίσια της ΓΣΘ ο στόχος είναι να εντοπιστεί ο μη λειτουργικός τρόπος σκέψης του θεραπευόμενου και να τροποποιηθεί.
Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά αυτής της θεραπείας είναι ότι εστιάζει στο παρόν και ότι εφαρμόζεται σε πλαίσιο συνεργατικού εμπειρισμού. Αυτό σημαίνει ότι ο θεραπευτής δεν θεραπεύει το θεραπευόμενο, αλλά ότι συνεργάζεται μαζί του στην αντιμετώπιση των προβλημάτων του. Αυτό που ζητείται από το θεραπευόμενο είναι η ενεργητική συμμετοχή του στη θεραπεία κάτι το οποίο επιτυγχάνεται και με την ανάθεση εργασίας για το σπίτι. Η γνώση που αποκτάται εντός θεραπείας μεταφέρεται και γενικεύεται στην καθημερινότητα.
Η θεραπεία είναι επίσης δομημένη με σαφείς στόχους. Αφού θεραπευτής και θεραπευόμενος προσδιορίσουν από κοινού τις δυσκολίες και ορίσουν τους στόχους, διαμορφώνεται το θεραπευτικό πλάνο και δομούνται οι συνεδρίες ανάλογα. Για τη ΓΣΘ η έμφαση δίνεται στο να καταστεί ο θεραπευόμενος ικανός να διαχειρίζεται μόνος του τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ή θα αντιμετωπίσει στο μέλλον. Στόχος είναι να γίνει ο θεραπευόμενος θεραπευτής του εαυτού του, και για αυτό το λόγο δίνεται και ιδιαίτερη έμφαση στην πρόληψη υποτροπής.
Η διάρκεια της ΓΣΘ είναι βραχεία και κυμαίνεται μεταξύ των 15-25 συνεδριών για συγκεκριμένους ψυχοθεραπευτικούς στόχους ή κλινικές καταστάσεις όπως η διαταραχή πανικού. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο πραγματοποιείται η εφαρμογή του μοντέλου στην πιο εκτεταμένη χρονικά μορφή του η οποία μπορεί να φτάνει τα δύο έως τρία χρόνια όπως στην περίπτωση διαταραχών προσωπικότητας. Σε κάθε περίπτωση το χρονοδιάγραμμα της θεραπείας καθορίζεται από τις ανάγκες του θεραπευόμενου και κατόπιν ενημέρωσης και της σύμφωνης γνώμης του.
Η ΓΣΘ είναι αποτελεσματκό είδος ψυχοθεραπείας σε ευρεία γκάμα ψυχικών διαταραχών όπως είναι η διαταραχή πανικού, η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, η υποχονδρίαση, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, η κοινωνική φοβία, η αγοραφοβία, οι διαταραχές πρόσληψης τροφής και η κατάθλιψη. Η χρήση της έχει πλέον αποτελεσματική εφαρμογή πέρα από την αντιμετώπιση ψυχικών διαταραχών, σε περιπτώσεις όπως είναι οι συζυγικές δυσκολίες, ο χρόνιος πόνος, η χαμηλή αυτοεκτίμηση και οι δυσκολίες με την διεκδικητικότητα. Τέλος αξίζει να επισημανθεί πως η ΓΣΘ εφαρμόζεται σε παιδιά και εφήβους προσαρμοσμένη πάντα στην αναπτυξιακή φάση και στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες.
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με μεταπτυχιακές σπουδές στη Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία κάντε κλικ εδώ
Η Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία δίνει έμφαση στις νοητικές λειτουργίες. Οι ερμηνείες που δίνουμαι σε μια κατάσταση, οι προσδοκίες που έχουμε από αυτήν, οι αποδόσεις ως προς τις αιτίες που ευθύνονται για αυτήν, οι πεποιθήσεις και οι μνήμες μας, επηρεάζουν τόσο τα συναισθήματά μας όσο και τη συμπεριφορά μας. Η θεμελιώδης αρχή της ΓΣΘ μας παραπέμπει στη ρήση του Επίκτητου «Ταράσσει τους ανθρώπους ου τα πράγματα, αλλά το πέρα των πραγμάτων δόγματα». Με άλλα λόγια αυτό που μας λέει ο Επίκτητος και η ΓΣΘ είναι ότι αυτό που καθορίζει την αντίδρασή μας απέναντι στις καταστάσεις δεν είναι είναι οι καταστάσεις αυτές κάθε αυτές αλλα ο τρόπος που τις ερμηνεύουμε.
Ας πάρουμε για παράδειγμα την περίπτωση δύο ατόμων που την περιόδο οικονομικής κρίσης χάνουν τη δουλειά τους. Ο πρώτος σκέφτεται ότι φταίει ό ίδιος, ότι πλέον δεν έχει τίποτα να περιμένει εφόσον η κατάσταση είναι δύσκολη και ότι ο ίδιος δεν μπορεί να κάνει τίποτα για αυτό. Αυτό έχει ως συνέπεια να αισθάνεται λύπη και απαισιοδοξία και να παραιτείται της προσπάθειας για αναζήτηση εγασίας. Ο δεύτερος σκέφτεται ότι πιθανότατα η απόλυσή του να οφείλεται στις περικοπές της εταιρίας και όχι στον ίδιο, ότι η κατάσταση είναι δύσκολη αλλά ότι παρόλα αυτά αναγνωρίζει ότι είναι ικανός και θεωρεί ότι αν προσπαθήσει έχει πιθανότητες να τα καταφέρει. Διατηρεί συγκρατημένα την αισιοδοξία του, γεγονός που τον κινητοποιεί προς αναζήτηση εργασίας. Η οικονομική κρίση και απόλυση αποτελούν πραγματικότητα και για τους δύο. Ο τρόπος όμως που την ερμηνεύουν είναι διαφορετικός και αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε διαφορετική αντιμετώπιση της κατάστασης. Δεν μπορούμε να ξέρουμε αν το δεύτερο άτομο θα βρει δουλειά και πότε, ξέρουμε όμως ότι με το να μην παραιτείται αυξάνει τις πιθανότητες.
Η αναγνώριση της επιρροής των νοητικών διαδικασιών στις συναισθηματικές και συμπεριφοριστικές αντιδράσεις, διαμόρφωσε τον βασικό πυρήνα της ΓΣΘ σύμφωνα με τον οποίο: Οι νοητικές λειτουργίες (οι σκέψεις) επηρεάζουν τη συμπεριφορά. Οι νοητικές λειτουργίες μπορούν να μεταβληθούν και να ελεγχθούν. Οι αλλάγες στη συμπεριφορά μπορύν να προκύψουν μετά από αλλαγές στις νοητικές λειτουργίες. Πως όμως μπορεί να γνωρίζει κανείς πότε οι νοητικές λειτουργίες χρειάζονται αλλαγή; Σύμφωνα με τον Beck τον ιδρυτή της ΓΣΘ, ο άνθρωπος στην καθημερινότητα του λειτουργεί ως πρακτικός επιστήμονας. Όταν δηλαδή έρχεται αντιμέτωπος με οποιαδήποτε κατάσταση, παρατηρεί, διατυπώνει υποθέσεις, ελέγχει την εγκυρότητα τους και συνάγει συμπεράσματα τα οποία λειτουργούν ως οδηγός συμπεριφοράς σε μελλοντικές καταστάσεις. Ακόμη και αν κάνει λάθη στην εκτίμηση μιας κατάστασης ή στις δυνατότητές του, είναι σε θέσει να επανεκτιμήσει την κατάσταση και να την προσεγγίσει με τρόπο μεθοδικό, επινοώντας εναλλακτικούς τρόπους επίλυσης. Ο άνθρωπος επί της ουσίας κάνει χρήση πειραματικών μεθόδων χωρίς να το αντιλαμβάνεται. Όταν επομένως οι υποθέσεις είναι εσφαλμένες (δυσλειτουργική νοητική επεξεργασία), τότε αδυνατεί να επιλύσει επιτυχώς τα προβλήματά του και συνεπώς αδυνατεί να προσαρμοστεί. Επομένως ο λειτουργικός τρόπος σκέψης δεν συνεπάγεται τη θετική σκέψη (‘όλα θα πάνε καλά, τα πράγματα είναι μια χαρά) αλλά τη ρεαλιστική. Η τελευταία αναζητά τη αντικειμενική εκτίμηση μιας κατάστασης καθώς επίσης τους πιθανούς τρόπους διαχείρισής της.
Η νοητική επεξεργασία του ατόμου αφορά σε σκέψεις γύρω από τον εαυτό, τους άλλους/περιβάλλον και το μέλλον και είναι πλέον αποδεδειγμένο ότι συγκεκριμένα πρότυπα σκέψης συνδέονται με συγκεκριμένα προβλήματα ψυχικής υγείας. Για παράδειγμα τα άτομα με αγχώδες υπόβαθρο τείνουν να θεωρούν ότι το μέλλον είναι απρόβλεπτο, ότι το περιβάλλον δεν υπόκειται στον έλεγχό τους, και τον εαυτό τους ανεπαρκή ως προς τη διαχείριση και αντιμετώπιση διαφόρων καταστάσεων. Αντίστοιχα τα άτομα με κατάθλιψη τείνουν να θεωρούν τον εαυτό τους ανάξιο, το μέλλον δυσοίωνο και τους άλλους σκληρούς. Επομένως στα πλαίσια της ΓΣΘ ο στόχος είναι να εντοπιστεί ο μη λειτουργικός τρόπος σκέψης του θεραπευόμενου και να τροποποιηθεί.
Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά αυτής της θεραπείας είναι ότι εστιάζει στο παρόν και ότι εφαρμόζεται σε πλαίσιο συνεργατικού εμπειρισμού. Αυτό σημαίνει ότι ο θεραπευτής δεν θεραπεύει το θεραπευόμενο, αλλά ότι συνεργάζεται μαζί του στην αντιμετώπιση των προβλημάτων του. Αυτό που ζητείται από το θεραπευόμενο είναι η ενεργητική συμμετοχή του στη θεραπεία κάτι το οποίο επιτυγχάνεται και με την ανάθεση εργασίας για το σπίτι. Η γνώση που αποκτάται εντός θεραπείας μεταφέρεται και γενικεύεται στην καθημερινότητα.
Η θεραπεία είναι επίσης δομημένη με σαφείς στόχους. Αφού θεραπευτής και θεραπευόμενος προσδιορίσουν από κοινού τις δυσκολίες και ορίσουν τους στόχους, διαμορφώνεται το θεραπευτικό πλάνο και δομούνται οι συνεδρίες ανάλογα. Για τη ΓΣΘ η έμφαση δίνεται στο να καταστεί ο θεραπευόμενος ικανός να διαχειρίζεται μόνος του τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ή θα αντιμετωπίσει στο μέλλον. Στόχος είναι να γίνει ο θεραπευόμενος θεραπευτής του εαυτού του, και για αυτό το λόγο δίνεται και ιδιαίτερη έμφαση στην πρόληψη υποτροπής.
Η διάρκεια της ΓΣΘ είναι βραχεία και κυμαίνεται μεταξύ των 15-25 συνεδριών για συγκεκριμένους ψυχοθεραπευτικούς στόχους ή κλινικές καταστάσεις όπως η διαταραχή πανικού. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο πραγματοποιείται η εφαρμογή του μοντέλου στην πιο εκτεταμένη χρονικά μορφή του η οποία μπορεί να φτάνει τα δύο έως τρία χρόνια όπως στην περίπτωση διαταραχών προσωπικότητας. Σε κάθε περίπτωση το χρονοδιάγραμμα της θεραπείας καθορίζεται από τις ανάγκες του θεραπευόμενου και κατόπιν ενημέρωσης και της σύμφωνης γνώμης του.
Η ΓΣΘ είναι αποτελεσματκό είδος ψυχοθεραπείας σε ευρεία γκάμα ψυχικών διαταραχών όπως είναι η διαταραχή πανικού, η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, η υποχονδρίαση, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, η κοινωνική φοβία, η αγοραφοβία, οι διαταραχές πρόσληψης τροφής και η κατάθλιψη. Η χρήση της έχει πλέον αποτελεσματική εφαρμογή πέρα από την αντιμετώπιση ψυχικών διαταραχών, σε περιπτώσεις όπως είναι οι συζυγικές δυσκολίες, ο χρόνιος πόνος, η χαμηλή αυτοεκτίμηση και οι δυσκολίες με την διεκδικητικότητα. Τέλος αξίζει να επισημανθεί πως η ΓΣΘ εφαρμόζεται σε παιδιά και εφήβους προσαρμοσμένη πάντα στην αναπτυξιακή φάση και στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες.
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με μεταπτυχιακές σπουδές στη Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία κάντε κλικ εδώ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Γράψτε και εσείς το σχόλιο σας!